Cứ mỗi nhịp tim đập là một người đàn ông tạo ra khoảng 1.000 con tinh trùng. Với tốc độ này, 72.000 tinh trùng được tạo ra trong một phút, hơn 100 triệu con trong một ngày, 3 tỷ con trong một tháng.

Tiến sĩ Nguyễn Thành Như, chuyên ngành tiết niệu - nam khoa cho biết, sự sinh tinh trùng kéo dài trong gần như toàn bộ cuộc đời. Đó là lý do nam giới có thể có con một cách tự nhiên ở tuổi ngoài 60.

Vì sao hệ sinh dục nam có được tính năng “bao nhiêu năm cũng chạy tốt” này? Bởi vì sự tạo tinh trùng chỉ xảy ra ở tinh hoàn, do các tế bào gốc đảm nhiệm. Tế bào gốc sinh tinh được gọi là tinh nguyên bào gốc. Một tế bào gốc tự sao chép để thành một tế bào gốc khác (chuyển vào kho lưu trữ nên nguồn tế bào gốc không bao giờ cạn) và một tế bào mầm. Tế bào mầm tinh sẽ tự biệt hoá qua nhiều bước để cuối cùng thành tinh trùng.

Các tinh nguyên bào gốc được mong đợi ​​sẽ là niềm hy vọng để khôi phục khả năng sinh sản nam giới trong tương lai. Ví dụ, điều trị ung thư bằng thuốc gây độc các tế bào mầm và cả tinh nguyên bào gốc. Vì vậy, khi ung thư được chữa khỏi, người bệnh cũng không còn khả năng sinh sản. 

Ảnh minh họa

Biến chứng này đặc biệt quan trọng ở các bé trai trước tuổi dậy thì, vì sự sinh tinh chưa bắt đầu nên chẳng có con tinh trùng nào để lưu trữ trong ngân hàng tinh trùng. Nhưng, do các tinh nguyên bào gốc tồn tại từ khi sinh, các tế bào gốc có thể được lấy từ tinh hoàn bệnh nhân ở bất kỳ độ tuổi nào để lưu trữ trước khi hoá trị bằng cách đông lạnh chúng. Khi bệnh nhân đã sẵn sàng có con, các tinh nguyên bào gốc này sẽ được rã đông và cấy trở lại vào tinh hoàn. Các tinh nguyên bào gốc được cấy này sẽ sinh tinh trở lại và tạo thành tinh trùng.

Cấy tế bào gốc từ một người đã có con bình thường vào tinh hoàn người khác (bị vô sinh vì tinh hoàn không tạo tinh trùng) cũng là một hướng chữa vô sinh trong tương lai. Hiện tại, cấy tế bào gốc chữa vô sinh mới được thực hiện trên chuột mà thôi. Ít nhất cũng 20-30 năm nữa mới tới người. 

Tinh dịch cũng chỉ là một chất dịch trong cơ thể

Tinh dịch bao gồm tinh trùng và dịch. Tinh trùng được tạo ra từ tinh hoàn, trưởng thành trong mào tinh kết hợp với tinh dịch được tiết ra từ các tuyến sinh dục phụ. Tinh dịch có hai chức năng là tạo môi trường vận chuyển, dinh dưỡng, che chở tinh trùng sau khi được phóng vào âm đạo và giúp tinh trùng tồn tại một thời gian tối ưu trong âm đạo, cho phép kích hoạt khả năng thụ tinh và di chuyển vào tử cung, vòi trứng của phụ nữ. Độ pH hơi kiềm (7,2-7,8) của tinh dịch giúp trung hoà môi trường axít của âm đạo.

Tinh dịch không phải là một chất dịch đồng nhất mà gồm bốn thành phần, lần lượt được phóng ra khi xuất tinh. Đầu tiên, khi có kích thích tình dục vừa đủ, một lượng nhỏ dịch từ tuyến hành niệu đạo được tiết ra trước khi xuất tinh để bôi trơn niệu đạo (người bị di tinh là do dịch của tuyến này tiết ra quá dồi dào).

Kế đến, khi sự phóng tinh bắt đầu, một phần dịch giàu tinh trùng được phóng ra, chứa tinh trùng từ ống dẫn tinh và dịch tuyến tiền liệt. Lượng dịch này khoảng 0,5 ml hoặc chiếm 25% thể tích tinh dịch. Chỉ chút xíu dịch này thôi là đủ tăng thêm nhân khẩu rồi, vì vậy mà ngừa thai bằng giao hợp gián đoạn thường thất bại. 
Thành phần thứ ba của tinh dịch, cũng là thành phần chiếm tỷ lệ nhiều nhất là dịch từ túi tinh, 1-2,5 ml, chiếm 75% lượng dịch lúc phóng tinh. Tinh trùng và dịch mào tinh, chỉ chiếm dưới 10% lượng tinh dịch, được phóng xuất sau chót.

Ngay sau khi xuất tinh, tinh dịch đông lại, vón cục, sền sệt để hạn chế sự di chuyển tự do của tinh trùng. Sự đông xảy ra bằng các yếu tố làm đông và các enzyme riêng được sản xuất bởi các túi tinh. Bởi thế tinh dịch ngay sau xuất ra mà không đông, không vón cục, lỏng le là có bệnh: bệnh ở túi tinh. Nếu không có những cục đông làm chỗ trú ẩn, tinh trùng dễ bị tiêu diệt trong môi trường âm đạo. Sau 15-30 phút, tinh dịch đông bắt đầu hoá lỏng dưới tác động của enzyme phân giải protein do tuyến tiền liệt tiết ra. Quá trình hoá lỏng cho phép phóng thích dần dần tinh trùng từ tinh dịch. Tinh trùng di chuyển tới cổ tử cung và bơi ngược lên buồng tử cung, đi tới vòi trứng để thụ tinh trứng.

Kẽm (Zn) có nhiều trong tinh dịch nên nhiều người tin rằng muốn “khoẻ” về sinh lý và tinh trùng, nhất là những người hiếm muộn, mua mấy viên kẽm về uống. Trên thực tế không có bệnh tinh trùng yếu do thiếu kẽm. Uống nhiều viên kẽm chẳng những không có lợi mà còn có thể bị ngộ độc kẽm.

Những yếu tố tác động tới tinh trùng

Ngoài những yếu tố gây tinh trùng yếu mà nhiều người đã biết như thuốc hoá trị ung thư, xạ trị các ung thư gần tinh hoàn và các bệnh viêm tinh hoàn, giãn tĩnh mạch tinh, tinh hoàn ẩn, thoát vị bẹn…, dưới đây là những yếu tố ít được đề cập tới:

Mùa sinh sản: Động vật giống đực cần rất nhiều năng lượng để truyền giống và chiến đấu chống lại những con đực khác, không cho chúng giao cấu với những con cái thuộc tầm kiểm soát của nó. Động vật giống cái cũng cần nhiều năng lượng vào giai đoạn cuối của thai kỳ và thời gian cho con bú. Do vậy, ở động vật hoang dã, truyền giống chỉ xảy ra theo mùa, lúc thức ăn dư thừa.

Loài người hiện đại không có hiện tượng truyền giống theo mùa vì ít lệ thuộc vào thiên nhiên, nhưng dường như bản năng vẫn chưa mất hẳn nên số ca sinh nở vẫn thay đổi theo mùa, đạt cao nhất trong những tháng thức ăn tự nhiên dồi dào. Ví dụ ở những xứ lạnh như Phần Lan, Đan Mạch, Anh, nhiều trẻ sinh ra vào tháng 1-4. Ở Mỹ, các tiểu bang miền Nam ấm áp hơn thì tháng 3-5 ít trẻ được sinh ra nhất, còn tháng 7-9 nhiều trẻ được ra đời nhất. Tình hình ở Việt Nam chắc cũng giống miền Nam nước Mỹ, số ca sinh nở đạt đỉnh cao trong các tháng hè. Dù vậy, chẳng có bác sĩ nào khuyên cặp vợ chồng chậm con nên tà tà, dồn sức quan hệ kiếm con vào mùa thu hay đầu đông để các bé kịp ra đời vào dịp hè năm sau.

Sức nóng: Nghiên cứu cho thấy nếu “hâm” nóng bìu ở 43 độ C trong 30 phút sẽ làm gia tăng số tế bào mầm bị chết và làm giảm tới 80% số lượng tinh trùng trong tinh dịch. Ngược lại, nếu để bìu “mát” trong liên tục 12 tuần, số lượng tinh trùng xuất ra sẽ tăng hơn. Các nghiên cứu cũng cho thấy những người thợ làm bánh, thợ hàn có số lượng tinh trùng xuất ra thấp hơn người khác, chứng tỏ nghề nghiệp ảnh hưởng tới chuyện hiếm muộn. Mặc quần chật, cưỡi xe đạp nhiều giờ, để máy tính xách tay liên tục trên đùi… có thể làm hai tinh hoàn bị “hâm” tới “hâm” lui, gây tinh trùng yếu. Công nhân các nhà máy luyện gang thép, thợ các tiệm giặt ủi… cũng cần chú ý chuyện tăng nhiệt độ ở bìu.

Chất oxy hoá: Tinh trùng cần các gốc tự do để giúp chúng thụ tinh trứng, nhưng nhiều gốc tự do quá đưa tới bể màng tinh trùng, hư hại ADN với hậu quả là vô sinh. Một thứ thường gặp mỗi ngày có nhiều chất oxy hoá là khói thuốc lá. Khói thuốc lá cũng như không khí ô nhiễm có thể chứa những chất oxy hoá gây giảm chất lượng tinh trùng và làm ADN tinh trùng bị hư hại. Nếu không thể loại bỏ hẳn nguồn chất oxy hoá như thuốc lá, việc dùng các thực phẩm chức năng như vitamin E có thể có lợi, vừa có ý nghĩa dự phòng vừa có ý nghĩa điều trị chứng tinh trùng yếu.